Erdal Türkkan
Rekabet İhlallerinin Önlenmesinde Yapısal Tedbirlerin Rolü ve Gerekliliği
4054 sayılı Rekabetin Korunması Hakkındaki Kanun’un 9. Maddesinde bir değişiklik yapılarak Rekabet Kurumu’na rekabet ihlallerinin önlenmesinde yapısal tedbirlere başvurma yetkisi verilmiştir. Bugüne kadar bu yetkinin olmamasına rağmen birleşme ve devralmalarda özellikle de özelleştirme süreçlerinde yapısal tedbirlere baş vurulmuştur. Ancak bundan böyle bu yetkinin hakim durumun kötüye kullanımının ve kartelleşme ve paralel davranış ihlallerinin önlenmesinde
de kullanılması söz konusudur. Bu yetki ve bizatihi yapısal tedbir kavramı pek çok açıdan sorgulanmaktadır. Bunlardan birincisi bu tedbirin mülkiyet hakkının özünü ihlal edip etmediğidir. İkincisi bu yetkinin özde bağımsızlığını kaybettiği düşünülen bir kurum tarafından kullanılmasının sakıncalı olup olmadığı da üzerinde önemle durulan bir sorudur. Üçüncü olarak yapısal tedbirlerin hangi koşullarda ne zaman ve ne şekilde uygulanacağı konusunda önemli belirsizliklerin olması da
sorgulanmaktadır. Tüm bu sorulara cevap verilebilmesi için öncelikle yapısal tedbirler kavramına ve onun bir alternatifi olarak gösterilen davranışsal tedbirler kavramına açıklık getirilmesi gerekmektedir.
1) Yapısal ve Davranışsal Tedbirin Tanımı
1.1) Yapısal Tedbir
Yapısal tedbir kavramının genel kabul görmüş bir tanımı yok. Avrupa Birliği mevzuatında B(1/2003) yapısal tedbir “bir teşebbüsün yapısını değiştiren tedbir” olarak tanımlanmaktadır. Aslında teşebbüsün yapısını değiştiren tedbirler piyasanın yapısını da değiştirdiği için bu tanımı “bir teşebbüs ve ilgili piyasasının yapısını değiştiren tedbir” şeklinde ele almak mümkündür. Türkiye’de yapılan kanun değişikliğinde yapısal tedbir “teşebbüslerin belirli faaliyetlerini yahut
ortaklık paylarını ya da mal varlıklarını devretmeleri şeklindeki tedbir” olarak tanımlanmaktadır. Bugüne kadar yapılan çeşitli tanımlardaki unsurları bir araya getirerek aşağıdaki tanımlamayı yapabiliriz:
“Yapısal tedbir, ilgili piyasaya rekabetçi bir yapı kazandırmak veya yasa ihlallerini engellemek amacıyla; bir teşebbüsün maddi ve gayri maddi mülkiyet haklarının firmalar arasında kısmen veya tamamen yeniden dağıtımını eski ve yeni sahipler arasında sürekli bir ilişki yaratmaksızın gerçekleştirerek; söz konusu teşebbüsün rekabeti engelleme veya rekabet ihlali potansiyelini tek hamlede ve gerekli işleminin tamamlanmasından sonra monitorig gerektirmeyecek şekilde önleyen istisnai ve son çare niteliğinde tedbirlerdir”.
1.2) Davranışsal Tedbir
Davranışsal tedbir, belli bir teşebbüsü rekabeti ihlal etmeyecek ve veya belli bir performansı gerçekleştirecek şekilde davranmaya zorlayan, yerine getirilmesi veya kaçınılması gereken türden ve her halde izlemeye tabi olan tedbirlerdir.
Davranışsal tedbirler iki grupta toplanabilir:
A) Davranış (conduct) tedbirleri . Bazı örnekler: Üçüncü tarafa mal verme; üçüncü tarafa bazı ürünleri geliştirebilmeleri içi gerekli bilgiyi verme; mal bağlamadan vazgeçme; fiyat ayrımcılığı yapmama ; bazı bilgileri firma dışında ve içinde paylaşmama gibi.
B) Performansı belirlemeye yönelik tedbirler. Bazı örnekler: Üretim düzeyi, ihracat artış oranı, yatırım miktarı, satış artışı, kalite iyileşmesi gibi.
1.3) Yapısal ve Davranışsal Tedbirlerin Farklı Bir Tanımı
Bize göre yapısal tedbir, belli bir teşebbüs ile belli bir piyasa arasında bu teşebbüsün inisiyatifi ile oluşan işbölümünün sınırlarının rekabet otoritesi tarafından ilgili piyasaya rekabetçi bir yapı kazandırmak veya rekabet ihlali potansiyelini engellemek amacıyla yeniden belirlenmesidir. Bu
tanımda yapı değişmesi davranış değişmesini garanti eder.
Bu yaklaşım çerçevesinde bize göre davranışsal tedbir, bir teşebbüs ile piyasa arasındaki işbölümünü değiştirmeksizin, bu teşebbüsün piyasayı veya firma içindeki üretim kararlarını düzenleme yetkisinin sınırlandırılmasını ifade eder. Burada yapı değiştirilmeden doğrudan davranış değiştirilerek sonuca ulaşılmak istenmektedir.
Yukarıdaki tanımlar, üç temel regülatör olan piyasa, devlet ve teşebbüs arasında, kısmen devletin, kısmen, teşebbüslerin kısmen de görünmeyen el( piyasanın) belirlediği bir iş bölümünün olduğu1 ve yapısal ve davranışsal tedbirlerin devletin bu işbölümünün belirlenmesinde veya işleyişinde bir inisiyatif almasını ifade ettiğini ima etmektedir.
2) Yapısal Tedbirleri Davranışsal Tedbirlerden Ayıran Özellikler
Yapısal tedbirlerin isabetli bir biçimde uygulanabilmesi açısından yapısal tedbirler ile davranışsal tedbirler arasındaki farklılıkların çok iyi bilinmesi önem taşıyan bir husustur. Bu açıdan aşağıdaki tespitleri yapmak mümkündür:
1) Yapısal tedbirler hem piyasalara rekabetçi bir yapı kazandırılması için hem de rekabet ihlallerini engellemek için kullanılabilir. Davranışsal tedbirler ancak rekabet ihlallerini önlemek amacıyla kullanılabilir.
2) Davranışsal tedbirler ilgili taraflar arasında süreklilik arz eden ilişki kurar, yapısal tedbir ise bir defaya mahsusu bir ilişki yaratır.
3) Davranışsal tedbirler öngörülen sürekli ve kalıcı ilişkiler nedeniyle istismara elverişlidir, mutlaka monitoring (izleme) gerektirir; yapısal tedbirlerde böyle bir gereklilik yoktur.
4) Davranışsal tedbirlerde bir izleme maliyeti vardır. Yapısal tedbirlerde böyle bir maliyete katlanılmaz.
5) Hem yapısal tedbirlerin hem de davranışsal tedbirlerin bir sosyal faydası ve sosyal maliyeti vardır. Hiçbir tedbirin SF/SM oranı >1 garantisi yoktur.
6) Davranışsal tedbirler değişen koşullara göre zaman içinde mutlaka bir yenilenme gerektirir. Yapısal tedbirlerde revizyon gereği yoktur.
7) Davranışsal tedbirler firmanın hareket alanını (regülasyon alanını) detaylı bir biçimde sınırlandırır ve esnek değildir. Yapısal tedbir gelecek açısından detaylı ve genel esneklik sınırlaması getirmez.
8) Davranışsal tedbirler, teşebbüslerin yasayı ihlal etme eğilimlerini değiştirmez, devamlı farklı yollarla sonuca ulaşmayı deneyebilirler, yapısal tedbirler, doğrudan ihlal eğilimini ortadan kaldırır.
9) Davranışsal tedbirler çok geniş bir müdahale araçları setine sahiptir. Yapısal tedbirler seti daha sınırlıdır.
10) Yapısal tedbirler Avrupa Birliği mevzuatında (Madde 7 (1) (1/2003) istisnai ve son çare tedbirler olarak tanımlanmıştır. 4054 sayılı yasa değişikliğinde de benzer bir yaklaşım benimsenmiştir. Bu çerçevede aynı sonuca ulaştıran davranışsal tedbirler daima tercih edilir. Ayrıca yapısal tedbirler ancak davranışsal tedbirler yetersiz kalırsa veya bunların yan etkileri çok ağır ise uygulanır.
11) Yapısal tedbirler ancak üç koşulun yerine getirilmesi durumunda uygulanır. Bu koşullar : Gereklilik, orantılılık, etkililiktir. Davranışsal tedbirler için bu koşullar farklı anlam ifade eder.
...
Kaynak: www.rekabetdernegi.org/rk_bulten/sayi135.pdf
02.07.2020
Bu makale 13172 kişi tarafından okundu.